NYU Langone Health liderliğinde yürütülen bir çalışma, yaygın olarak kullanılan plastiklerde bulunan bir kimyasalın, 2018 yılında dünya genelinde 356.000’den fazla kalp hastalığı ölümüne katkıda bulunduğunu ortaya koydu. eBioMedicine dergisinde yayımlanan bu araştırma, ftalatlar (phthalates) olarak bilinen kimyasallardan özellikle di-2-etilheksil ftalat (DEHP) üzerine odaklandı. DEHP, gıda kapları, tıbbi ekipmanlar ve diğer plastik ürünlerin daha esnek ve yumuşak olmasını sağlamak için kullanılıyor. Çalışma, 55-64 yaş arasındaki bireylerde kalp hastalığına bağlı ölümlerin yaklaşık %13,5’inin DEHP maruziyetiyle ilişkili olduğunu tahmin ediyor. Bu oran, özellikle Ortadoğu, Güney Asya, Doğu Asya ve Pasifik bölgelerinde daha yüksek; bu bölgeler, toplam ölümlerin yaklaşık %75’ini oluşturuyor.
Çalışmanın Detayları ve Bulgular
Araştırma, 200 ülke ve bölgedeki sağlık ve çevre verilerini analiz ederek DEHP maruziyetini değerlendirdi. Veriler, idrar örneklerinde bulunan kimyasal ayrışma ürünlerini ve Institute for Health Metrics and Evaluation’dan alınan ölüm istatistiklerini içeriyordu. Öne çıkan bulgular şunlar:
- Ölüm Oranları ve Bölgesel Farklılıklar: DEHP maruziyeti, 2018’de 356.238 kalp hastalığı ölümüne bağlandı; bu, 55-64 yaş grubunda küresel kalp hastalığı ölümlerinin %13’ünden fazlasına karşılık geliyor. Hindistan, 103.587 ölümle en yüksek sayıya sahipken, onu Çin ve Endonezya izledi. Doğu Asya ve Ortadoğu, sırasıyla ölümlerin %42 ve %32’sini oluşturdu.
- Maruziyet Kaynakları: DEHP, gıda kapları, duş perdeleri, yer karoları, tıbbi tüpler ve hatta kokulu ürünlerde (şampuan, losyon, deterjan) bulunuyor. İnsanlar bu kimyasala, kontamine yiyecekleri tüketerek, havayı soluyarak veya cilt temasıyla maruz kalıyor.
- Sağlık Etkileri: DEHP, endokrin bozucu bir kimyasal olarak hormonları etkiliyor ve kalp damarlarında iltihaplanmaya neden oluyor. Bu, kalp krizi ve inme riskini artırıyor. Ayrıca obezite, diyabet, doğurganlık sorunları ve kanserle de ilişkilendiriliyor.
Araştırmanın baş yazarı Sara Hyman, “Ftalatlar ile dünya genelinde önde gelen bir ölüm nedeni arasındaki bağlantıyı vurgulayarak, bu kimyasalların insan sağlığı için büyük bir tehlike oluşturduğuna dair kanıtları güçlendiriyoruz,” dedi. Kıdemli yazar Dr. Leonardo Trasande ise, “Bu kimyasallara maruziyeti azaltmak için küresel düzenlemelere acil ihtiyaç var, özellikle hızlı sanayileşme ve plastik tüketiminin yoğun olduğu bölgelerde,” diye ekledi.
Coğrafi ve Ekonomik Etkiler
Çalışma, DEHP kaynaklı kalp hastalığı ölümlerinin çoğunun, plastik üretiminin hızla arttığı ancak düzenlemelerin daha gevşek olduğu gelişmekte olan ülkelerde gerçekleştiğini gösteriyor. Örneğin, Güney Asya ve Ortadoğu, DEHP maruziyetine bağlı kalp hastalığı ölümlerinin %16,8’ini oluşturuyor. Bu bölgeler, küresel plastik üretiminin önemli bir kısmını üstleniyor ancak sıkı çevre ve sağlık düzenlemelerinden yoksun. Araştırmacılar, bu coğrafi eşitsizliğin, küresel plastik üretiminin düzenlenmesi gerektiğini vurguladığını belirtiyor.
Ekonomik olarak, DEHP maruziyetinin yol açtığı erken ölümler, 2018’de yaklaşık 510 milyar dolarlık bir ekonomik yük oluşturdu. Bu, sağlık sistemleri ve iş gücü kaybı açısından ciddi bir maliyet anlamına geliyor.
Daha Geniş Bağlam ve Tartışmalar
Ftalatlar, “her yerde bulunan kimyasallar” olarak adlandırılıyor çünkü gıda ambalajlarından kozmetiklere, çocuk oyuncaklarından tıbbi cihazlara kadar çok çeşitli ürünlerde bulunuyor. ABD’de, gıda ambalajlarında dokuz ftalat türünün kullanımına izin veriliyor, ancak 2022’de FDA, 25 ftalatın gıda katkı maddesi olarak kullanımını iptal etti. Buna rağmen, DEHP gibi kimyasalların hala yaygın olduğu belirtiliyor.
Çalışma, DEHP’nin doğrudan kalp hastalığını tek başına tetiklediğini kanıtlamıyor; yalnızca güçlü bir ilişki olduğunu gösteriyor. Dr. Trasande, diğer ftalat türlerinin veya yaşam tarzı faktörlerinin (obezite, hareketsiz yaşam) de riski etkileyebileceğini vurguluyor. Ayrıca, mikroplastiklerin ve nanoplastiklerin, ftalatlar gibi kimyasalları taşıyarak kalp sağlığına zarar verebileceği düşünülüyor. 2024’te yayımlanan bir çalışma, karotis arterinde mikroplastik bulunan bireylerin kalp krizi, inme veya ölüm riskinin 4,5 kat arttığını göstermişti.
Plastik endüstrisi, ftalatların sağlık risklerine dair bulguları sorguluyor. Flexible Vinyl Alliance’tan Kevin Ott, 2018’de FDA’nın ftalatların sağlık etkileriyle açık bir bağlantı kurmadığını belirttiğini söyledi. Ancak akademik çalışmalar, ftalatların düşük dozlarda bile sağlık riskleri oluşturabileceğini gösteriyor.
Korunma Önerileri
Araştırmacılar ve uzmanlar, ftalat maruziyetini azaltmak için şu adımları öneriyor:
- Plastik Kullanımını Azaltın: Gıda saklama için cam, paslanmaz çelik veya seramik kaplar kullanın. Plastik kapları mikrodalgada ısıtmaktan veya bulaşık makinesinde yıkamaktan kaçının, çünkü ısı kimyasalların sızmasına neden olabilir.
- Ultra İşlenmiş Gıdalardan Kaçının: Bu gıdalar, plastik ambalajlardan daha fazla ftalat içerebilir.
- Kokulu Ürünlerden Uzak Durun: Parfümlü losyonlar, deterjanlar ve hava spreyleri yerine kokusuz alternatifleri tercih edin.
- Geri Dönüşüm Kodlarına Dikkat Edin: “3” (PVC), “6” veya “7” numaralı plastikler ftalat içerebilir; bunlardan kaçının.
- Genel Sağlığı İyileştirin: Düzenli egzersiz, sağlıklı beslenme ve kan basıncı kontrolü, kalp hastalığı riskini azaltabilir.
Dr. Trasande, “Plastikle ilişkimizi yeniden müzakere etmeliyiz,” diyerek bireysel ve toplumsal düzeyde bilinçli seçimlerin önemini vurguladı.
Gelecekteki Araştırmalar ve Küresel Çözümler
Araştırmacılar, ftalatların moleküler düzeyde nasıl zarar verdiğini ve farklı ftalat türlerinin bir arada nasıl etkileşim kurduğunu daha iyi anlamak için daha fazla çalışmaya ihtiyaç olduğunu belirtiyor. Texas A&M Üniversitesi’nden Mahua Choudhury, ftalat karışımlarının etkilerinin incelenmesi gerektiğini söylüyor.
Küresel düzeyde, Birleşmiş Milletler’in Plastik Anlaşması müzakereleri, ftalatlar gibi kimyasalların kullanımını sınırlamayı hedefliyor. Avrupa Birliği, oyuncak ve kozmetiklerde DEHP’yi yasakladı, ancak diğer bölgelerde düzenlemeler yetersiz. ABD Çevre Koruma Ajansı, DEHP’nin sağlık risklerini değerlendiriyor ve 6 Mayıs 2025’e kadar kamuoyundan görüş topluyor.
Sonuç
NYU Langone Health’in çalışması, plastiklerdeki DEHP’nin, 2018’de 356.000’den fazla kalp hastalığı ölümüne katkıda bulunduğunu gösteriyor; bu, özellikle plastik üretiminin yoğun olduğu bölgelerde ciddi bir halk sağlığı sorunu. Ftalatlar, iltihaplanmayı tetikleyerek kalp krizi ve inme riskini artırıyor. Çalışma, bireylerin plastik kullanımını azaltması ve hükümetlerin küresel düzenlemeler getirmesi gerektiğini vurguluyor. Ftalatlar ve mikroplastiklerin sağlık üzerindeki etkileri, çevre ve sağlık politikalarının acilen yeniden değerlendirilmesini gerektiriyor.
Kaynak: eBioMedicine (2025). DOI: 10.1016/j.ebiom.2025.105123
